SAYFA: (1)

Sovyet dönemi Karaçay-Malkar edebiyâtı,

tabiatıyla Bolşevik ihtilâlinin gerçekleştiği 1917 yılı ile Sovyetler Birliğinin sona erdiği 1991 yılı arasındaki 74 yıllık uzun bir dönemde ortaya konulan bir edebiyât dönemini kapsamaktadır. Bu dönemde Karaçay-Malkar edebiyâtı muhteva bakımından ana hatlarıyla Bolşevik ihtilâlini ve Sovyet ideolojisini propaganda eden, Sovyet rejimi öncesi ve sonrasındaki hayatı mukayese eden, millî değerleri kötüleyen, sosyal tabakalar arasındaki çatışmaları anlatan, kollektif [kolhoz ve sovhoz] hayatına geçişi tasvir ve teşvik eden konuları ihtiva etmektedir.

Bunun dışında, II. Dünya Savaşı sırasında Almanlara karşı Sovyet vatanının müdafa edilmesi, bu savaş sırasında askerlerin, halkın ve fabrika işçilerinin gösterdikleri üstün gayretleri gibi temalar da bu dönemin belli başlı konuları arasındadır. Ayrıca bu dönemde birçok Sovyet-Rus yazar ve şairinin eseri Karaçay-Malkar Türkçesine tercüme edilmiştir.

Bolşevik İhtilâli

Sovyet dönemi Karaçay-Malkar edebiyâtının muhtevasıyla ilgili teferruata geçmeden önce, bu edebiyât döneminin teşekkülünün müsebbibi olan Sovyet rejiminin Karaçay-Malkar Türklerinde nasıl tesis edildiği hakkında kısaca bazı tarihî bilgilerin verilmesinde fayda vardır.

I. Dünya Savaşı devam ederken, 27 Şubat 1917 tarihinde başlayıp 26 Ekim 1917 tarihinde iktidarın ele geçirilmesiyle sona eren Bolşevik ihtilâli, Çarlık Rusyası hakimiyetinde yaşayan Türklere istiklâllerini kazanmak için yeni bir fırsat vermişti. Çünkü bu ihtilâlin liderleri olan V. Lenin ile J. Stalin’in 2 Kasım 1917 tarihinde yayınladıkları "Rusya Milletlerinin Hakları Beyannâmesi”nde Çarlık Rusyası’na tabi milletlerin kendi devletlerini serbestçe kurabilme hakları kabul ve ilân edilmişti.

Vladimir İ. Lenin [1870-1924] ve Josef Stalin [1879-1953]

Söz konusu bu beyannâmenin ilânından önce, Karaçay-Malkar Türkleri ve diğer Kuzey Kafkasyalılar, I. Dünya Savaşı sırasında Rusya’daki iç karışıklıkları fırsat bilerek istiklâllerini elde etmek için harekete geçmişlerdi. 8 Mart 1917 tarihinde Terek-Kala [bugünkü Vladikavkaz] şehrinde bir durumu gözden geçirme toplantısı yapılmış ve bunu müteakip 3 Mayıs 1917 tarihinde I. Kuzey Kafkasya Kurultayını toplanmıştı. Bu kurultay neticesinde "Birleşik Şimalî Kafkasya ve Dağıstan Dağlıları Birliği Merkez Komitesi” adıyla bir icra organı kurulmuş ve daha sonra bu icra organı 18 Eylül 1917 tarihinde Dağıstan’ın Andi kasabasında II. Kuzey Kafkasya Kurultayını gerçekleştirmişti. Karaçay-Malkarlı delegelerin de katıldığı bu kurultayın sonunda "Şimalî Kafkasya Millî Müessesan Meclisi” kurulmuş ve yakın bir gelecekte ilân edilecek olan "Birleşik Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti” anayasasının temel ilkeleri belirlenmişti.

"Rusya Milletlerinin Hakları Beyannâmesi”nin yayınlanması üzerine Kuzey Kafkasya Merkez Komitesi de 20 Kasım 1917 tarihinde Rusya’dan ayrıldığını ve bağımsız bir devlet olduğunu ilân etmiştir. Osmanlı hükümeti ile yapılan görüşmelerden sonra "Birleşik Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti”nin bağımsız bir devlet olduğu kabul edilmiş, 11 Mayıs 1918 tarihinde de bir nota ile bütün Batılı devletlere duyurulmuştur. Karaçay-Malkar Türkleri de bu devlet içerisinde yer almışlardır.

Birleşik Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti Bayrağı

Bolşevikler Rusya’da idareye hâkim olduktan sonra verdikleri sözde durmadılar ve diğer Türk devletlerinde olduğu gibi Kuzey Kafkasya’daki millî hakimiyete de son verdiler. Şöyle ki, Bolşevikler Rusya’da cereyan eden iç savaştan galip çıktıktan sonra 3 Mart 1918 tarihinde yapılan Brest-Litovsk anlaşmasıyla da Batı’daki durumlarını da sağlamlaştırdılar. Bolşevikler bundan sonra Sergey Kirov ve Sergo Orconikidze idaresindeki silahlı kuvvetlerini Kuzey Kafkasya’ya doğru yönelttiler.

Sergey M. Kirov [1886-1934] ve G. Sergo K. Orconikidze [1886-1937]

Bolşevik kuvvetleri ile  Kuzey Kafkasyalılar arasında şiddetli çarpışmalar cereyan etti ve 11 kasım 1919 tarihinde iki taraf arasında mütareke yapıldı. Fakat tam bu sırada General Denikin komutasındaki Menşevik kuvvetleri ortaya çıktı. General Denikin, Batılıların da desteğini alarak Terek nehrinden Karadeniz’e kadar olan bölgeleri işgâl etti. Bunun üzerine Bolşevikler tekrar toparlanarak saldırıya geçtiler. Uzun süren çarpışmalardan sonra Bolşevikler Mart 1920’de Menşeviklerin mukavemetini kırdılar, 1921 yılı Haziran ayında da Birleşik Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’ne son verdiler.

General Anton İvanoviç Denikin [1872-1947]

Buna rağmen, Karaçaylı General Mirzakul Kırımşavhal komutasındaki Karaçay-Malkar askerî birlikleri Bolşeviklere karşı direnişe devam etme kararı aldılar. Beş ay boyunca Karaçay-Malkar Türklerinin direnişini kıramayan Bolşevikler bu direnişin bütün Kuzey Kafkasya’ya yayılabileceği endişesiyle Karaçay-Malkar Türklerine daha geniş bir özerklik vaadinde bulundular. Bolşeviklerin bu sözüne kanan Karaçay-Malkar Türkleri de onlara anlaşma yapacaklarını bildirdiler. Fakat Şubat 1922’de Bolşevikler en seçkin askerî birlikleriyle Karaçay-Malkarlıların üzerine saldırdılar. Bu ani baskını beklemeyen Karaçay-Malkarlılar Bolşeviklerin saldırılarına karşı ancak üç ay dayanabildiler. Direniş kırıldıktan sonra Bolşevikler başta aydınlar ve subaylar olmak üzere isyâncıların hepsini kurşuna dizerek öldürdüler.

Karaçaylı General Mirzakul Kırımşavhal

Bolşevikler Kuzey Kafkasya’daki millî direnişi kanlı bir şekilde bastırdıktan sonra, Karaçay-Malkar Türkleri ilk önce Sovyet hükümeti tarafından 1922 yılında kurulan Dağlı Halklar Sosyalist Cumhuriyeti içerisinde yer aldılar. Daha sonra Sovyet hükümeti bu cumhuriyeti feshederek 12 Ocak 1922 tarihinde Karaçay-Çerkes Muhtar Bölgesini, 16 Ocak 1922 tarihinde Kabardey-Balkar Muhtar Cumhuriyetini kurmuştur.

Sovyet Rejiminin Propagandası

Bolşevik ihtilâlinden Sovyetler Birliği’nin sona ermesine kadar süren uzun bir zaman içerisinde gerek Rusça, gerekse Karaçay-Malkar Türkçesiyle yayınlanan kültür ve edebiyâtla ilgili bütün kitap ve makalelerde Bolşevik ihtilâli ve Sovyet rejimi öncesinde Karaçay-Malkar Türklerinin okuma yazması ve matbuatı olmayan gayrı medenî bir toplum olduğu, öte yandan Sovyet rejiminin gelmesi sayesinde cahillikten kurtularak medenî bir hayata kavuştuğu şeklinde bir propaganda söz konusudur.

Bu kitap ve makalelerde propaganda edilen Sovyet rejimi öncesinde Karaçay-Malkar Türklerinde matbuat teçhizatının olmadığı hususu doğru olmakla birlikte bu durum onların okuma ve yazması olmayan, gayrı medenî bir toplum olduğu anlamına gelmez. Milletlerin ve devletlerin teknik donanımla ilgili gelişimi tarihî süreçle ilişkilidir. Karaçay-Malkar Türkleri baskıcı Çarlık Rusyası yönetimi ile korkunç ve câni Sovyet rejimi yerine bağımsız ve hür bir idareye sahip olsalardı şüphesiz matbuat için gerekli teçhizatı yine temin edebilirler, sözde Sovyet rejimi sayesinde kavuştukları "medenî hayat”tan bin kat daha ileri bir medeniyet seviyesine ulaşabilirlerdi. Daha açık bir ifadeyle, Çarlık Rusyası yönetimi döneminden itibaren başlayarak Sovyet rejimi döneminde daha da yoğun bir şekilde sürdürülen Ruslaştırma siyaseti olmasaydı, Karaçay-Malkar Türkleri gerek sosyal, gerekse teknik bakımdan bugünkünden çok daha ileri bir medenî hayata sahip olabilirlerdi.

Sovyet propagandasında söz konusu edilen okuma yazma hususuna gelince; Bolşevik ihtilâli öncesinde Karaçay-Malkar Türklerinin yaşadığı her kasaba ve köyde en az bir medrese mevcut olup insanlar söz konusu bu medreselerde gayet iyi tahsil görüyorlardı. Bunun dışında Dağıstan, Kırım, Kazan, Buhara, İstanbul ve Kahire medreseleri ile Çarlık Rusyası döneminde açılan muhtelif Rus okullarında yüksek tahsil görmüş olan Karaçay-Malkar aydınlarının sayısı oldukça fazladır. Meselâ Aysandır Abdullah Duda, Küçük Bayramuk, Yakup Akbay, İsmail Sultan Koçkar, Muhammet Hubiy, Cafer Haçir, Yusuf Haçir, Geriy Sılpagar, Abdurrahman Botaş, Muhammet Halil, Ali İsa Aci, Ramazan Kurgak, Şavhal Orusbiy, İsmail M. Orusbiy, Hamza Orusbiy, Süleyman Çabdar, Lokman Asan, Salih Barasbiy, Davut Şava, Lokman Gama, Şamil Başlo, Kâzım Möçü, İsmail Semen, İmmolat Hubiy, İlyas Bayramuk, Tohtar Bici, Nanı Tok, İslâm Kırımşavhal, Mirzakul Kırımşavhal, İslâm Duda, Sefer Ali Orusbiy, Nevruz Orusbiy, İsmail A. Orusbiy, Sultanbek Abay, Misost Abay, İsmail Abay, Hanife Abay, Firuze Şakman, Basiyat Şahan, Abay Şahan, İsmail Akbay, Ömer Ali, İslâm Hubiy, Hızır Halil, Said Halil, Said Şahmurza, Gemma Geben, Said Otar, Muhammet Eney ve daha adı sayılabilecek birçok millî aydın Bolşevik ihtilâli ve Sovyet rejiminden önce yüksek tahsil görerek yetişmişlerdir [Sozayev, 1986:8-12; Qaralanı, 1990:137; Bittirova, 1999:15, 20; Tebuyev-Hatuyev, 2002:124-128].

| Cafer Haçir | İsmail Sultan Koçkar | Abdurrahman Botaş | İsmail Orusbiy |

| Basiyat Şahan | İslam Kırımşavhal | İsmail Abay | Misost Abay |

| Sultanbek Abay | İlyas Bayramuk | İmmolat Hubiy | Nevruz Orusbiy |

Bu millî aydınlar gerek dinî, gerekse sosyal muhtevada pek çok edebî ve ilmî eser ortaya koymuş ve bu eserlerini imkânları ölçüsünde Tiflis, Kırım, Dağıstan, Kazan, Ufa, Moskova ve Paris gibi kendi dönemlerinin kültür merkezlerinde yayınlamışlardır.

Sovyet rejimini propaganda eden söz konusu bu kitap ve makalelerde Karaçay-Malkar Türklerinin yazılı edebiyâtının ancak Sovyet rejimiyle birlikte teşekkül ettiği şeklinde geçen ifadeler de tarihi gerçeklere ters düşmektedir. Bolşevik ihtilâlinden çok daha önce Karaçay-Malkar Türklerinde kaynağını Şark edebiyâtından alarak beslenen zengin bir dinî edebiyât teşekkül etmiş durumdaydı. Meselâ Küçük Bayramuk, Yakup Akbay, Süleyman Çabdar, Lokman Asan, Kâzım Möçü, Yusuf Haçir, Geriy Sılpağar, İsmail Akbay ve daha birçok millî aydın 1900’lü yılların başında ve daha önceki dönemlerde kendi ana dilleriyle eserler ortaya koymuşlardır. Bu yüzden propaganda amaçlı bu ifadelerin değiştirilerek "Sovyet rejiminin kuruluş yıllarında teşekkül eden edebiyâtın Sovyet dönemi Karaçay-Malkar edebiyâtının başlangıcı olduğu” şeklinde düzeltilmesi gerekmektedir.