1990 Yılından Günümüze

Bu son dönemde en çok işlenen konuların başında, II. Dünya Savaşı sonrasında Karaçay-Malkar Türklerinin sürgüne gönderilmesi ve çileli sürgün hayatı gelmektedir. Şair ve yazarlar eserlerinde Karaçay-Malkar Türklerine yapılan haksızlıkları ve zulmü dile getirmekte, maddî ve manevî olarak her bakımdan yıkıma uğrayan milletin hesabı sorulmakta, geçmişte bir ilah gibi tapılan J. Stalin ve Sovyet liderleri açık bir şekilde lanetlenmektedir.

Bu dönemde bir önceki kuşağa ait edebiyâtçıların yanında yeni şair ve yazarlar da yetişmeye başlamıştır. “Köçkünçülükte Tuwğan” [Sürgünde Doğan] adı verilen bu yeni kuşak şair ve yazarlar içerisinde Abdullah Begiy, Dina Mamçu, Muradin Ölmez, Fatma Bayramuk ve Bilâl Laypan verdikleri eserlerle ön plana çıkmaktadırlar.

Kırgızistan’da doğan Abdullah Begiy [1950] yüksek tahsilini Kabardey-Balkar Devlet Üniversitesi Edebiyât Fakültesinde yapmış, bilâhare Moskova’da Maksim Gorki Edebiyât Enstitüsünde ihtisas yapmıştır. Çeşitli gazetelerde ve devlet televizyonunda çalıştıktan sonra bir süre “Miññi Taw” [Elbruz Dağı] adlı edebiyât dergisinde Genel Yayın Yönetmeni olarak görev yapmıştır.

Abdullah Begiy [1950]

Abdullah Begiy’in “İgilikge İynanıw” [İyiliğe İnanmak] adlı ilk şiir kitabı 1979 yılında yayınlanmıştır. Şiirlerinde millî ve manevî değerler ön plandadır. Sade bir üslubu vardır. Kullandığı bazı simgelerle millî değerleri yüceltmektedir. Kâzım Möçü’nün hayat görüşüne ve felsefesine yürekten bağlıdır. Kâzım Möçü’nün bugüne kadar yayınlanmamış şiirlerini toplayarak bir kitap halinde yayınlamıştır.

Yüksek tahsilini Karaçay-Çerkes Devlet Üniversitesinde tamamlayan Dina Mamçu [1953] uzun bir süre “Qaraçay” [Karaçay] gazetesinde çalışmıştır. “Qaraçay” [Karaçay] adlı destansı uzun şiiri büyük ilgi görmüş ve ona haklı bir şöhret kazandırmıştır. Millî ve manevi şiirleri yanında duygulu ve romantik şiirleriyle dikkat çeken Dina Mamçu’yu bu kuşağın en önemli temsilcisi olarak değerlendirmek mümkündür.

Dina Mamçu [1953]

Kazakistan’ın Taldı-Kugan şehrinde doğan Muradin Ölmez [1949] yüksek tahsilini Moskova’da Maksim Gorki Edebiyât Enstitüsünde tamamlamıştır. Uzun yıllar Elbruz dağı çevresinde turizm ve dağcılık rehberi olarak çalışan Muradin Ölmez’in “Cuğutur Izla” [Dağ Keçisi İzleri] adlı ilk şiir kitabı 1977 yılında yayınlanmıştır. Ömer Hayyam ve meşhur Japon şairi İsikova Takuboku’nun şiirlerini Karaçay-Malkar Türkçesine tercüme ederek yayınlamıştır. “Goşayax Biyçe” [Prenses Goşayah] adlı piyesi 2001 yılında Kabardey-Balkar Devlet Edebiyât Ödülüne lâyık görülmüştür. Halen “Miññi Taw” [Elbruz Dağı] adlı edebiyât dergisinde yazı işleri müdürü olarak çalışmaktadır [Begiylanı-Ölmezlanı, 1993:289-314].

Muradin Ölmez [1949]

Yüksek tahsilini Karaçay-Çerkes Eğitim Enstitüsünde tamamlayan Fatma Bayramuk [1954] bir süre öğretmenlik yaptıktan sonra “Qaraçay” [Karaçay] gazetesinde çalışmaya başlamıştır. Edebî faaliyetlerine 1970 yılında başlayan Fatma Bayramuk’un 1991 yılında yayınlanan “Buşuw Kitabı” [Üzüntü Kitabı] adlı eseri büyük ilgi görmüştür. Yazar bu eserinde Karaçay-Malkar Türklerinin sürgün hayatını anlatmaktadır. Fatma Bayramuk şu anda Moskova’da yaşamakta ve edebî faaliyetlerine devam etmektedir.

Fatma Bayramuk [1954]

Ailesi sürgün hayatında iken Kırgızistan’da doğan Bilâl Laypan [1955] yüksek tahsilini 1984 yılında Moskova’da Maksim Gorki Edebiyât Enstitüsünde tamamlamıştır. 1985-1988 yılları arasında Moskova Tiyatro Enstitüsünde edebiyât öğretmenliği yapmıştır. 1988 yılında memleketine gelerek bir süre İlmî Araştırmalar Enstitüsünde çalışmıştır. Daha sonra Moskova’ya dönerek Rusça ve Karaçay-Malkar Türkçesiyle “Üyge İgilik” [Merhaba] adlı gazetesini yayınlamaya başlamıştır. Sık sık Türkiye’yi seyahat eden şair halen İsveç’te yaşamaktadır.

Bilâl Laypan [1955]

Bilâl Laypan genç yaşta şiir yazmaya başlamış, 1983 yılında Sovyetler Birliği Genç Şairler yarışmasında birinci olmuştur. Karaçay-Malkar Türkçesiyle yazdığı şiirleri on cilt halinde yayınlanmıştır. Bunun dışında Rusça yazdığı üç şiir kitabı vardır. Bilâl Laypan bu Rusça şiir kitapları 1995 yılında Rusya Federasyonu Yazarlar Birliği Ödülüne lâyık görülmüştür. Millî unsurları ön planda tutan şiirleriyle meşhur olan Bilâl Laypan’ın eserlerinin konusu vatan sevgisi ve bağımsızlık üzerinedir.

Sonuç

Mihail Gorbaçov’un 1985 yılında Komünist Parti Genel Sekreteri olmasıyla birlikte “perestroyka” [yeniden yapılanma] ve “glasnost” [açıklık] siyaseti neticesinde 1991 yılında SSCB tarihe karışmıştır. Kurulduğu günden beri çalıntı ve hantal bir teknolojiyle 70 yıl boyunca hür dünyayı 50 yıl geriden takip eden Ruslar nihayet daha fazla dayanamayarak SSCB’yi feshetmek zorunda kalmışlardır.

Yeniden yapılanma ve açıklık siyasetinin getirdiği serbestlik 1980’li yılların sonlarında hissedilir bir şekilde Karaçay-Malkar edebiyâtına da aksetmiştir. Bu dönemde artık Karaçay-Malkar Türkleri yavaş yavaş birtakım siyasî baskılardan kurtulmaya başlamışlardır. Bu son on yıllık dönemde edebiyâtta milliyetçilik ve millî değerler ön plana çıkmıştır. Sovyet rejimi tarafından unutturulmaya çalışılan, hatta millî şair ve yazarların bile yerden yere vurduğu millî ve manevî değerler büyük bir heyecanla edebî eserlerin en belirgin temasını teşkil etmektedir. Görüldüğü üzere, bu kadar baskıya, zulme ve ayrıca şuurlu bir şekilde kültür faaliyetlerine sokulmasına rağmen, “eşyanın tabiatına aykırı” sözüyle çok güzel ifade edilen komünizm ideolojisi hiçbir zaman halkın içine sinememiştir.

Günümüzde Rusya Federasyonuna bağlı diğer muhtar cumhuriyetlerde olduğu gibi Karaçay-Çerkes ve Kabardey-Balkar cumhuriyetleri de aşılması güç ekonomik sıkıntılar içerisindedirler. Buna bağlı olarak, eskiye oranla Karaçay-Malkar Türklerinin kitap, dergi ve gazete gibi matbuat faaliyetler eskiye göre biraz yavaşlamış durumdadır. Dolayısıyla bu ekonomik sıkıntılar, nispeten siyasî baskıdan kurtulan, yeni bir aydınlanma ve dünyaya açılma dönemine giren Karaçay-Malkar edebiyâtındaki gelişmenin önünü biraz kesmiş durumdadır.

KAYNAKLAR

AQAÇILANI Sofiya, “Bayçoralanı Magometni Ullu Qaraçayda Degen Romanı”, Zamannı Awazı, Çerkessk, 1975.

AQBAYLANI M.O., BAYRAMUQLANI X.B., QAGIYLANI N.M., Qaraçay Poeziyanı Antologiyası [Al söz: QARALANI Asiyat], Stavropol, 1965.

AQBOLATLANI, Aznor., “Qaytxan Qıyın Boladı”, Kâzim [Kommünizmge Col Gazetni Kâzim Tuwğanlı 130 Cıl Tolğanına Atalğan Ençi Çığıwu], No: 1, Nalçik, 20-çi Oktyabr-Bayrım Kün 1989.

ALİYEV, Umar C., Karaçay-İstoriko Etnologiçeskiy i Kulturno-Ekonomiçeskiy Oçerk, Çerkessk, 1991.

ALİYLANI Umar., Caññı Qaraçay Elible, Moskova, 1927.

APPALANI Bilal., Birinçi Süymeklik, Çerkessk, 1989.

APPALANI Xasan., Qara Kübür, Çerkessk, 1958.

APPALANI Xasan., Qara Kübür, Çerkessk, 1986.

ASLANBEK, Mahmut., “Şimalî Kafkasya’da Karaçaylıların İmhası”, Kafkasya Dergisi, No: 4-5, München, 1951.

ASLANBEK, Mahmut., Karaçay ve Malkar Türklerinin Faciası, Ankara, 1952.

BALTİN, P., İz İstorii Karaçayevskoy Poezii, Çerkessk, 1961.

BAYRAMUQLANI Xalimat., Ontört Cıl, Çerkessk, 1990.

BAYRAMUQLANI Nina., “Caşawğa Kelişe”, Şorqa, Çerkessk, 1982.

BEGİYLANI A., ÖLMEZLANI M., Malqar Poeziyanı Antologiyası, Nalçik, 1993.

BERBERLANI Burxan., “Süygen Curtuna Nasıb İzley”, Zaman Gazet, 3. bet, Nalçik, 02.12.2000.

BİCİLANI Asxat., Saylaññanları, Stavropol, 1980.

BİLİMGOTLANI Münir., LAYPANLANI Raşid., “Leninni Bayrağı Gazetni Tuwğanı Emda Ösüw Colu”, Zamannı Awazı, Çerkessk, 1975.

BİTTİROVA, T.Ş., Religioznaya Kultura i Literatura Karaçayevo-Balkartsev, Karaçayevsk, 1999.

ÇOTÇALANI Barısbiy, Urlaññan Murat, Mikoyan-Şaxar, 1936.

HAPAYEVA, S.M., “İz İstorii Sozdaniya Karaçayevo-Balkarskoy Pismennosti”, Problemı İstoriçeskoy Leksiki Karaçayevo-Balkarskogo i Nogayskogo Yazıkov, Çerkessk, 1993.

XABİÇLANI Zinxara., “Sıylı Taşnı Ciltinleri”, Zamannı Awazı, Çerkessk, 1975.

XABİÇLANI Magomet., Xalk Cırçılanı Tamadası Qoçxarlanı Qasbot, Çerkessk, 1986.

XOÇULANI, Salih, “Söznü Qıymatı”, Sotsialist Qabartı-Malqar Gazet, Nalçik, 9-çu Dekabr 1939.

XUBİYLANI M.A., SÜYÜNÇLANI A.A., LAYPANLANI Q.T., Ana Literatura, Çerkessk, 1976.

XUBİYLANI M.A., SÜYÜNÇLANI A.A., LAYPANLANI Q.T., Qaraçay Literatura, Çerkessk, 1988.

KARAKAŞ, Şuayip., “Özbek Şairi Gafur Gulam ve Bazı Şiirleri”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyât Dergisi, Sayı:8, Ankara, 1999.

KARAYEVA, A.İ., “Traditsionno-Folklornoe i İndividualnoe v Lirike Nazira Hubiyeva”, Voprosı Folklora Narodov Karaçayevo-Çerkesii, Çerkessk, 1983.

KARAYEVA, A.İ., Oçerk İstorii Karaçayevskoy Literaturı, Moskova, 1966.

KARÇA, Ramazan., “Şimalî Kafkasya'da Tehcir ve Katliâm”, Dergi, No: 5, München, 1956.

KARÇA, Ramazan., “Kuzey Kafkasya’da Halk Tahsilinin Durumu, Dergi, Sayı: 15, München, 1959.

KARÇA, Ramazan., “Kuzey Kafkasya Edebiyâtının Sovyet Devrindeki Durumu Hakkında Bazı Kayıtlar”, Dergi, Sayı: 23-24, München, 1961.

KARÇA, Ramazan., “Kuzey Kafkasya Edebiyâtı Üzerine”, Dergi, Sayı: 57, München, 1969.

KÂZİM., Nazmula-Zikirle-Poemala, Xazırlağan: Begiylanı Abdullax, Nalçik, 1996.

QAGIYLANI Nazifa, “Cigitlikni Adeti” Zamannı Awazı, Çerkessk, 1975.

QAGIYLANI Nazifa., Teyri Carık, Çerkessk, 1988.

QARAKÖTLANI İssa., Erkinlikni Savğası, Stavropol, 1980.

QARALANI A.İ., BORLAQLANI D.B., Qaraçay Literatura, Çerkessk, 1987.

QARALANI A.İ., BORLAQLANI D.B., Qaraçay Literatura, Çerkessk, 1990.

QARALANI Asiyat “Qaraçay Literaturada Ullu Ata Curt Qazawatnı Teması”, İzlem, Çerkessk, 1978.

LAYPANLANI Seyit., Gürge Kün, Çerkessk, 1991.

LAYPANLANI, Qaziy., “Xalqğa Etilgen Zorluq", Qaraçay Gazet, No: 49, Çerkessk, 1998.

MEÇİLANI, Kâzim., Çığarmalarını Eki Tomluğu, Ekinçi Tomu [II. Cilt], Xazırlağan: A.M. Teppeyev, Nalçik, 1989.

MEÇİYEV, Kâzim., Meni Sözüm, Xazırlağanla: Canaqayıt Zalixanov, Salih Xoçuyev, Al Söznü Cazğan: Kerim Otarov, Nalçik, 1939.

MEÇİYEV, Kâzim., Nazmula Kitabı, [Hazırlağan: TÖPPELANI Alim, Al Söznü Cazgan: QULİYLANI Kaysın], Nalçik, 1984.

MUSUKALANI B.X., Malkar Literatura, Nalçik, 1996.

MÜHLEN, Patrik von zur., Gamalıhaç ile Kızılyıldız Arasında, Çeviren: Eşref Bengi Özbilen, Ankara, 1984.

ORTABAYEVA, R.A.K., Azret Urtenov, Çerkessk, 1971.

ORUSLANI Aminat., Ömür Tanışlanı Sağınıwu, Çerkessk, 1975.

ÖRTENLANI Azret., Caññı Cırla, Rostov-Don, 1927.

SABANÇILANI, Haci-Murat., “Malqar Xalqğa Etilgen Zorluq”, Miññi Taw Jurnal, No: 3, Nalçik, 1994.

SEMENLANI Sımayıl., Cırla bla Nazmula, Moskova, 1992.

SOZAYEV, B.T., Malqar Literatura, Nalçik, 1982.

SOZAYEV, B.T., Malqar Literatura, Nalçik, 1986.

SÜYÜNÇLANI Azamat., “Appa ulu Xasan”, Miyikge, Çerkessk, 1974.

ŞAMAN, İbrahim., “Halimat Bayramuk”, [Çeviren: Dr. Yılmaz Nevruz], Birleşik Kafkasya Dergisi, Sayı:12, Eskişehir, 1998.

TEBUYEV, R.S., HATUYEV, R.T., Oçerki İstorii Karaçayevo-Balkartsev, Moskova-Stavpropol, 2002.

TOLGURLANI Z., ŞAWALANI X., Malqar Prozanı Antologiyası, Nalçik, 1995.

TÖPPELANI Alim., Malqar Adabiyat, Nalçik, 1993.

TÖPPELANI Alim., Malqar Adabiyat, Nalçik, 1995.

URUSOV K.S.B., XATUYEV R.T., NAHUŞEV R.T., TEMİROV S.S., İzvestnıe Lüdi Karaçayevo-Çerkesii Kratkiy Biografiçeskiy Slovar, Tom: 1, Çerkessk, 1997.