KADAU TAŞ эmda MUXAMMAD-AMİN - 12 January 2010 - Blok

Kadaw Taşnı katında tamada tölü

«Başçılanı tersleb nek turasa haman?» deb, maña awuz cetdirgenle da boladıla. Ey şohlarım, alanı terslemey, kimni tersleyik? «Onow kerekli bir el tüb boldu» deb nart söz bar şoydu. Onowları tonow bolğan başçıla bir elni koy, bir ullu kralnı oğuna tüb etgenlerine şağatbız.

Kadaw Taşnı katında tamada tölü

Şimal (Kuzey) Kavqazda talay millet cumhuriyet-respublika bardı. Alada em karıwsuz, ne canı bla da em töbende turğan – Karaçay-Çerkes respublikadı. Kimdedi da terslik? Başçıladadı. kalğan millet cumhuriyetleni tamadaları halklarına da sağış etedile, biznikile kuru kesleri kayğılıdıla. Palahnı başı – 1943 cıl Stalin quruthan ençi karaçay oblast ızına kuralmağanındadı. Anı kuratmağan da kesibizni karaçay başçıladıla. Cıyımdıq, katışhan Karaçay-Çerkes oblastda wa halkla, adamla katışıb, orus tilli bir camağat bola baradıla. Alay a, başçılağa seni diniñ, tiliñ, adetiñ, curtuñ – ne. «kasabçığa mal kayğı, carlı eçkige can kayğı» degenleydi iş. Halk – can kayğılı, onowçula da – açha-boçha kayğılı. Kulturabız ne halda bolğanın, başha halmla bla da teñleşdire, körgüztürge izleyme.
Karaçay-Çerkes respublikada sanı bla em ullu halq – karaçaylıladıla. Prezident da karaçaylıdı, parlamentde da karaçaylı millet ökülle kalğanladan aslamdıla. Alay bolğanlıqğa, karaçay halq sanına köre ülüşün alalmaydı.

Kadaw Taşnı cañıdan aça: Sılpağarlanı Muhammad-Amin, şayır Mamçulanı Dina, aqademik Zalihanlanı Mihail, prezident Ebzelanı Boris

Karaçay tilde bir dergi-jurnal çıqmaydı. Bir karaçay gazet bardı da, ol da ıyıkğa kuru eki kere çığadı. Başında aythanıbızça, şkollada-okullada okuturğa karaçay til bla adabiyatdan ders kitabla çıkmağanlı 20 cıl. Kününe talay takıyqa söleşgen TV-den, radiodan ne hayır? Sakla bu bolumda kalay saklarık eseñ da ana tiliñi.
Kabartını çotu wa kalaydı? Kereklisi teñli ders kitabla, suratlaw kitabla çıkğanlay turadıla. Har ay sayın çıkğan jurnalları, kün sayın çıkğan gazetleri bardı. kalğan zatları da aña köre. Terk başı Tegeyde da hal alaydı. Adam sanı bizden eki katha az adığlada da (Adıgeya respublika) gazetle, kitabla kereklisi teñli bir çığadıla. kıyın bolumda turğan Çeçende, İñuşda, Dağıstanda da halklarına ceter çaklı bir kitab, jurnal, gazet basmalanadı. Bir cerde da bolum bizdeça karıwsuz tüldü. Sora, kimni tersleyik, başçılanı terslemey?

Kadaw Taşnı keramat küçü prezident Ebze uluğa Karça kibik başçı bolurğa boluşurmu?

Karaçayda tuwğandan ölgen köb bolub başlağandı. Üydegi kurarık caşla, kızla, curtda iş tabmay, tışına tögülgendile. Tışından a – ermen, kurd, azerbaycan, dağıstan qawumla kuyulğandıla beri. Alaysız da cıyımdık respublika, andan da bek katışa baradı. Honşu cumhuriyetledeça, bizde caş tölüge Carıqlıq Üyle, Sport kalala işlenmeydile. Caş tölü cıyılırça, sport bla, kultura işle bla küreşirça bolmasa – aña bir col kaladı: içkiçilik, hawlelik, amanlıq – aytırğa tayğak col.
Mından arı kalay bolluk ese da, kral salğan başçıladan, kullukçuladan bügünlege deri halkıbızğa-curtubuzğa zaran bolğan bolmasa, hayır bolmağandı. Alay bolmasa edi «curtubuz tonaladı, satıladı; halqıbız, biysiz çibinleça, çaçıla, tili, adeti kuruy baradı» deb, carsıb turmaz edik. Bıllay bolumda halkların esgergen iş adamla çığa kelgenleri barıbızğa da kuwançdı. Endi ışanıw cañız alağadı. Kim biledi, allay caşladan biri onowğa kelse, başçı bolsa – iş tüzelib da keter edi.

Kadaw Taşdan karıw ala caş tölü...

Sılpağarlanı Muhammad-Aminñe razılıqdan sora, bir aytırım: kadaw Taşnı alay caraşdırırğa koluñdan kelgen, Curtda Cañız Terekge da bir sağış etermi ediñ? Ol kesi kesilgenlikge, anı tamırından zığıtçık çığıb keledi deb eşitgenme. Kerti alay ese, tögeregin begitib, Cañız Terekge da bir caşaw berirmi ediñ? Alay etalsañ, Taş bla Terek sağınılğanlay, seni atıñ da sağınıla, kalğanlağa ülğü bola turlukdu. Alay bolsa da, koldan kelgenni ete barasa. Halkım degen adamlanı halk da unutmaydı. Sılpağarlanı Dommayçını atıça, seni atıñ da milletibizde sıy bla cürügenley turlukdu.
kısha sözümü karçağa atağan nazmum bla tamamlarğa izleyme.
karça Ana tilimi tuzun caladım Tuwğan cerimi suwun içer üçün.
...kadaw taşha kablanıb cıladım: Caşadım, öldüm ma bu cer üçün.
Cüregimi kesim kesdim, taladım Duniya malğa aldanmasın deb.
Sezimlerime katılıb turdum Curtha süymeklik alda bolsun deb.
Halkımı köbüsü kırılıb, Atasız-anasız, curtsuz qalğanımda da, Öksüzme, essizme, nasıbsızma derge Ana tilibizge ırısladım.
Ana tilimde tabdım halqımı kanın-canın, ölgenin-sawun da, Ana tilimde tabdım curtumu Ağaçın-taşın, dommayın-buwun da.
Ol – kıbılada da kıblama boldu Tarihibizni körgüztüb turğan, Ol kıyamada da kıblama boldu kutulur colubuznu körgüztüb turğan.
Ot töbesi bolub da kaldı İşlegen üyübüz, cıyğan baylığıbız.
Teñizde batmadı, tüzde qalmadı Ana tilibiz – bayrağıbız.
Ana tilibiz saqladı bizni, Biz da küreşdik saklarğa anı.
Kimlege bolsa da koşulub kalmay, Anı sıyladık. Anı üçün sayladık Curtubuznu – miyik tawlanı.
Talay kere tüşdü bizge curtsuz qalırğa, Ança kere horlam bla qayıtdıq. Ana tilibiz sawlukda Ölmezligibizni añıladık.
Ana tilimi tuzun caladım Ata Curtumu suwun içer üçün.
...kadaw Taşha kablanıb cıladım – Tuwğanım, ölgenim da ma
bu cer üçün.